rasters

[Philip Arrhidaeus]

Rasters in kunst

Indien iemand interesse heeft in de evolutie van het gebruik van hulplijnen en rasters voor kunst in het Oude Egypte, is dit boek interessant: Gay Robins, Proportion and style in Ancient Egyptian Art, 1994.
Maar ik zat eens rond te neuzen in mijn foto’s naar voorbeelden van rasters op ontwerp en uitvoering en kwam op het volgende…
Veel van deze voorbeelden (vooral i.v.m. ontwerpen waarop rasters) waren te zien op de tentoonstelling ‘Schrijvers van Contouren’ in de KMKG Brussel viewtopic.php?f=25&t=2850
Aanbevolen lectuur in dit verband is het tentoonstellingsboek ‘L’Art du Contour. Le dessin dans l’Egypte ancienne’, catalogue édité sous la direction de Guillemette Andreu-Lanoë, 2013.
(En nog meer over teken- en schilderkunst in ‘Kijk op de Oudegyptische tekenkunst’ L.Delvaux, D.Huyge, A.Pierlot, I.Therasse, C.Willemen, 2013 en ‘Ostracakunst in het Oude Egypte, L.Delvaux en A.Pierlot, 2013)

De ontwerpen van kunstenaars – schilders en beeldhouwers – werden soms onderverdeeld in rasters. Die ontwerpen met rasters kunnen oefeningen geweest zijn of standaard voorbeelden of bedoeld voor een bepaald kunstwerk, over te brengen op een definitieve ondergrond.

KMKG Brussel E.2221
http://carmentis.kmkg-mrah.be/eMuseumPl ... detailView
http://www.globalegyptianmuseum.org/record.aspx?id=302


……………………………………………………………

Op payrus:

Turin, cat. 2036, Nieuwe Rijk, H 32,5 cm
Leeuw, cobra, bok en kwartelkuiken… met tekenraster.
http://collezioni.museoegizio.it/eMuseu ... detailView


Uitzondering i.v.m. dit onderwerp want geen raster te zien, maar wel interessant is deze tekening op een Ramessidische papyrus van (een naos volgens ‘La Construction Pharaonique’ van Goyon, Golvin, Simon-Boidot en Martinet, 2004, p.359) de rugleuning van een stoel – zie een poot links onderaan. In de tekst worden de kunstenaar Anchtoe en de vizier Nebmaatrenacht genoemd. Interessant omdat dit uitzonderlijke stuk aantoont dat ook voor meubilair voorontwerpen werden gemaakt., toch in dit geval.
Turin Cat. 2034, ong. 35 cm
http://collezioni.museoegizio.it/eMuseu ... detailView


Detail van voorgaande


……………………………………………………………………………………………………….

Zeer bekend voorbeeld van een raster op ostracon.

Metropolitan, New York 36.3.252, H 22,5 cm.
Gevonden bij TT71 wordt het verondersteld een beeltenis te zijn van Senenmoet uit de regering van Hatsjepsoet. Is het een oefening of een voorbeeld?
http://www.metmuseum.org/art/collection ... &pos=1


Detail van voorgaande


……………………………………………………………………………………………………….

Raster op tablet met stuc.

BM EA 5601, Nieuwe Rijk, H 38 cm.
Oefenstuk? Het kuiken en de figuur van Thoetmosis III zijn excellent weergegeven, terwijl de armen en handen een toevoeging van een andere kunstenaar lijken te zijn.
http://www.britishmuseum.org/research/c ... 209&page=1


Detail van voorgaande


………………………………………………………………………………………………….

Raster op een stèle.

Van een raster op een stèle kon ik niet direct een voorbeeld vinden in mijn eigen foto’s. Maar toch deze in het British Museum, EA579,, waarop een overgebleven raster te zien is in het midden, maar vooral linksonder waar de personen nog niet uitgehakt zijn.

http://www.britishmuseum.org/research/c ... 209&page=1


………………………………………………………………………………………………………..

Voorbeelden van gebruik van rasters in een tombe:

(Er zijn betere voorbeelden dan mijn onderstaande … in Thebaanse Tombes, maar het overgrote deel daarvan zijn ontoegankelijk en ik heb er geen foto’s van. Terwijl ik even zocht op het internet kwam ik op deze pagina van Nicky van de Beek met literatuurverwijzing naar Thebaanse Tombes: http://nickyvandebeek.com/bibliography/theban-tombs/ )

Sarenpoet II (Middenrijk), Qubbet el Hawa, de grafeigenaar, met overblijfselen van een raster rechts bovenaan


Sarenpoet II, Qubbet el Hawa, niche links


Ahmose, zoon van Ibana, Elkab (vroege Nieuwe Rijk) grafeigenaar en echtgenote
viewtopic.php?f=10&t=2803


Ahmose, zoon van Ibana, Elkab – Paheri, kleinzoon van Ahmose


…………………………………………………………………

Voorbeelden van gebruik van rasters in een tempel:

Tempel van Seti I in Abydos, Ramses II sleept een slede met de bark van Sokar, P&M VI p. 26, 236-237


Detail van voorgaande, overblijfselen raster tussen de benen van de koning


Kapel van Philippus Arrhidaeus in Karnak, zuidelijke buitenwand


Detail van voorgaande


……………………………………………………………

Voor wat betreft rasters op beeldhouwwerk is de verzameling (H 40 cm) van papyrusfragmenten Berlin ÄM 11775 interessant. Op deze Ptolemaeïsche papyrus wordt een sfinx afgebeeld in vooraanzicht en bovenaanzicht. Duidelijk is bij het eerste het gezicht van de sfinx en de figuur van en dame en in het bovenaanzicht de voorpoten en de nemes. Foto hieronder met afzonderlijk detail van het vooraanzicht van de sfinx.

Heinrich Schäfer, Principles of Egyptian Art, edited by Emma Brunner-Traut toont op p. 330, fig. 326 (hieronder) hoe de tekeningen op de papyrus overgezet konden worden op een steenblok.
Zie eveneens plate 91 (hieronder) als mooi voorbeeld van een raster op een onafgewerkte sfinx.
( Het oorspronkelijke “ Von ägyptischer Kunst besonders der Zeichenkunst. Eine Einführung in die Betrachtung ägyptischer Kunstwerke“ (1919) van Heinrich Schäfer kan hier afgehaald worden:
Deel 1: https://archive.org/details/vongyptischerk01schuoft
Deel 2: https://archive.org/details/vonagyptischer02scha )

Verder als voorbeelden van hulplijnen of rasters op beeldhouwwerk:
- Gay Robins, Proportion and Style in Ancient Egyptian art, p.177-181
- Koninklijk hoofd Cairo CG 33327, Edgar Campbell Cowan, Sculptors' studies and unfinished works, Catalogue Général des Antiquités Egyptiennes du Musée du Caire, 1906
Hier af te halen in pdf: https://archive.org/details/sculptorsstudies00edga
(Zie ook Lexikon der Ägyptologie I 803, II 1205)

Op beeldhouwwerk werden dus niet alleen schetsen gemaakt van het uiteindelijke beeld zoals onderstaande voorbeeld in KMKG Brussel E.6315 , maar werden ook hulplijnen of rasterwerk aangebracht.

Berlin ÄM 11775 fragmenten van een papyrus in reconstructie


Berlin ÄM 11775 detail


Een hypothetische overbrenging van Berlin ÄM 11775 op een steenblok, volgens Heinrich Schäfer, Priniples of Egyptian Art, ed. Emma Brunner-Traut


Heinrich Schäfer, Priniples of Egyptian Art, ed. Emma Brunner-Traut (2002), toont op plate 91 een mooi voorbeeld van rasters op een onafgewerkt beeld van een sfinx. In het boek wordt als museumnummer opgegeven: Ägyptisches Museum Berlin-Charlottenburg 22445.


KMKG Brussel E.06315
http://carmentis.kmkg-mrah.be/eMuseumPl ... detailView
http://www.globalegyptianmuseum.org/rec ... 1012&lan=D

[Taa Seqenenre]

Die rasters werden niet altijd gelijk opgevuld, met andere woorden de verhoudingen van het lichaam veranderde in de loop van de geschiedenis, zoals in de Amarna tijd.
Hoe werden die rasters aangebracht?
Veel van de kunstenaars hebben hun werk niet ondertekend denk ik. De opdrachtgever was belangrijker dan de uitvoerder.

[Philip Arrhidaeus]

Taa Seqenenre schreef: "Die rasters werden niet altijd gelijk opgevuld, met andere woorden de verhoudingen van het lichaam veranderde in de loop van de geschiedenis…"

Dat klopt, daarover is het beste wat ik zelf tot nu toe gelezen heb ‘Proportion and Style in Ancient Egyptian Art’ van Gay Robins, 1994.
Er zijn afzonderlijke hoofdstukken over het Oude en Middenrijk, het Nieuwe Rijk, veranderingen in de Amarna Periode en de Late Periode en daarna. Evenals hoofdstukken ‘Composition and the grid’, ‘Nonhuman elements and the grid’ en ‘Changing proportions and style’.

Gay Robins zegt op p.228 dat er geen twijfel kan bestaan dat de proporties van de figuren geassocieerd met een raster in de twaalfde dynastie gelijkaardig zijn aan de figuren van de vijfde en zesde dynastieën, alhoewel het raster zich niet ontwikkeld had voor gebruik op figuren in het Oude Rijk. En dat dit aantoont dat de proporties van het lichaam niet afhankelijk waren van het raster, maar dat het raster enkel een hulpmiddel was om die verhoudingen weer te geven.
(Standaard proporties komen niet voor in de eerste drie dynastieën.)
Er zijn wel hulplijnen gevonden in afbeeldingen van figuren in het Oude Rijk.
En toch zie ik een raster in de dodentempel van Sahoere uit de vijfde dynastie in Aboesir:
(zie ook: La Construction Pharaonique, Goyon, Golvin, Simon Boidot, Martinet, 2004, fig.469)
http://beforeitsnews.com/mediadrop/uplo ... 5ce803.jpg

Taa Seqenenre schreef: "Hoe werden die rasters aangebracht?"

Christine Willemen schrijft op p.62 van ‘Kijk op de Oudegyptische tekenkunst’, KMKG 2013 dat men voor de verticale lijnen van een rooster waarschijnlijk een schietlood gebruikte en de horizontale lijnen aangebracht werden door een koord in rode verf te drenken, tegen de muur te spannen en dan te laten schieten.

Klinkt zeer logisch, weet niet of er daar bewijs voor gevonden is of kan worden. Maar misschien was niet iedere ondergrond in een tombe waterpas, zodat de tekening daarboven eerder diende mee te gaan met de geringe helling… geen idee, waterpas zal wel de regel geweest zijn. Anderzijds konden ze natuurlijk een rechte hoek bepalen, zie bijvoorbeeld de armen in BM EA 5601 hierboven. En zoals Christine Willemen ook schrijft moesten de vierkanten niet mathematisch perfect zijn, maar gewoon een hulpmiddel.

Taa Seqenenre schreef: "Veel van de kunstenaars hebben hun werk niet ondertekend denk ik. "

Meryre is een uitzondering. In het graf van Setaoe in Elkab wordt hij zittend afgebeeld met een tekst die vertaald wordt door Isabelle Therasse in ‘Kijk op de Oudegyptische tekenkunst’, KMKG 2013, p.49:
“Het is toen hij de tombe van de ‘eerste profeet’ van Nechbet, Setaoe, zuiver van stem, kwam versieren dat hij deze tekst met zijn eigen vingers schreef.”
Zie eveneens ‘La tombe de Sétaou’ van Jean-Marie Kruchten en Luc Delvaux, 2010.

Isabelle Therasse schrijft ook op p. 51: “Sommige artiesten hebben ons hun namen nagelaten: Amenhotep in de Thebaanse regio, Hormin en Nebnefer in het graf van Incherchaoe in Deir el-Medina, Sedjemnetjeroe in Elkab en Hierakonpolis, Thoetmoses in Amarna.”

( Men en Bek waren beeldhouwers https://en.wikipedia.org/wiki/Bek_(sculptor) )

En er is nog een – weliswaar summiere – beeltenis van een tekenaar, een zeker Neb van Nechen (Elkab) die op Sehel eiland een rotsinscriptie nagelaten heeft (evenals in een wadi 600 km ten zuiden van Aswan).

‘L’Art du Contour. Le dessin dans l’Egypte ancienne’, catalogue édité sous la direction de Guillemette Andreu-Lanoë, 2013, p.42

Gasse A., Rondot V., The Egyptian Conquest and Administration of Nubia during the New Kingdom: the testimony of the Sehel rock-inscriptions, Sudan & Nubia 7, published by The Sudan Archaeological Research Society, 2003, p.45 en fig.7
https://issuu.com/sudarchrs/docs/s_n07_gasse

Meryre die de tombe van Setaoe decoreerde


Meryre, gevolgd door echtgenote en kind, voor zittende Setaoe


Neb van Elkab op Sehel eiland

[Philip Arrhidaeus]

Hieronder nog een leeuwenkopje als voorbeeld van hulplijnen op een beeldhouwwerk, al dan niet een beeldhouwersmodel, in het RMO van Leiden. Ik vind er geen inventarusnummer van en ik heb het museumbordje hieronder eveneens geplaatst.